Người ta thường gọi Khánh Hòa là “xứ Trầm hương” bởi vùng đất này hơn 300 năm qua vẫn luôn nổi tiếng với gỗ trầm - một sản vật quý hiếm của núi rừng. Loại gỗ trầm với mùi hương ấm áp đặc trưng từng trở thành một trong những cống phẩm để dâng lên các vị vua chúa ngày xưa.

1. Khánh Hòa là "xứ Trầm hương"

Trầm hương không phải chỉ riêng nơi đây mới có, tại các tỉnh Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên,... cũng được biết đến là nơi có nhiều trầm, nhưng để nói đến sản lượng và chất lượng gỗ trầm thì không ở đâu sánh được với Khánh Hòa. Những khối gỗ kỳ nam tốt nhất cũng được tìm thấy trong những cánh rừng già thuộc tỉnh này. 

Khánh Hòa được biết đến là nơi số giờ nắng nhiều nhất Việt Nam, cùng với sự tác động kỳ diệu của thiên nhiên đã tạo nên vùng đất đỏ bazan màu mỡ chạy từ Tây Nguyên xuống vịnh biển này. Vùng đất Khánh Hòa cũng là nơi giao hòa của hai dòng hải lưu nóng và lạnh tạo nên miền khí hậu biển cực kỳ phù hợp cho các loại động thực vật trên cạn và dưới nước, trong có cây Dó bầu Aquilaria Crassna - loại cây chủ sinh ra trầm hương. 

Từ những điều kiện đặc biệt của địa hình, thổ nhưỡng và khí hậu, trầm hương tại Khánh Hòa có mùi hương và hàm lượng tinh dầu vượt trội hơn so với trầm hương nơi khác. Trong Phủ biên tạp lục (1776), Lê Quý Đôn cũng đã khẳng định Khánh Hòa chính là nơi cung cấp trầm hương chất lượng nhất: “Kỳ nam hương xuất tự đầu núi các xã thuộc 2 phủ Bình Khang và Diên Khánh là thứ tốt nhất; xuất tự Phú Yên và Quy Nhơn là thứ hai. Hương ấy là do ruột của cây dó kết thành.”

Gần trăm năm sau, sách “Đại Nam nhất thống chí” của Quốc sử quán triều Nguyễn chép rằng: “Kỳ nam: sản ở sơn man. Dân xã An Thành huyện Tân Định hằng năm đi kiếm để nạp, năm nào không có kỳ nam phải nộp thay bằng trầm hương”.

Trong cuốn sách “Xứ Trầm hương” (1969), Quách Tấn đã nhiều lần nhắc đến 4 câu ca: “Khánh Hòa là xứ Trầm hương/ Non cao biển rộng người thương đi về/ Yến sào thơm ngọt tình quê/ Sông sâu đá tạc lời thề nước non”. Ông hết lời ca ngợi miền đất này, với bao mỹ từ, và đúc kết: “Và ghé chơi Khánh Hòa, một khi nhìn kỹ nước non, du khách nhất định vỗ về khen rằng: Gọi Khánh Hòa là xứ Trầm Hương thật xứng đáng. Có yêu mới biết, biết rồi thêm yêu”. Khi đề cập đến các món lâm sản vùng đất này, ông viết: “Khánh Hòa có một thứ lâm sản hết sức quý. Nhưng quý không phải là một nguồn lợi của nhân dân địa phương mà vì là một sản phẩm đặc biệt đã làm cho Khánh Hòa thơm danh trong nước và ngoài nước. Ðó là: Trầm hương.”

2. Trầm hương Khánh Hòa được dùng làm tiêu chuẩn đánh giá Trầm hương thế giới

Xuất phát từ chất lượng, Trầm hương Việt Nam nói chung và Trầm hương Khánh Hòa nói riêng được xem là tiêu chuẩn để đánh giá, so sánh, phân loại đối với tất cả trầm hương trên toàn thế giới. Các thư tịch, tài liệu cổ quốc tế ghi nhận rằng các tiêu chí phân loại trầm hương đều dựa trên chuẩn mực màu sắc, mùi hương và khối lượng của trầm hương Việt Nam.

Theo Hương Đạo Nhật Bản, mùi trầm hương sẽ được phân loại thành “ngũ vị lục quốc” (tức là “năm mùi vị và sáu nước”). Năm mùi vị là ngọt, chua, cay, mặn, và đắng. “Sáu nước” nói nôm na là sáu nơi sản xuất trầm hương, đó là Kyara, Rakoku, Manaban, Manaka, Sasora and Sumatora. Theo cách phân chia của những người sành điệu trầm hương do Shôgun Ashikaga Yoshimasa (1436-1490) bổ nhiệm, ở cấp độ cao nhất chính là Kyara (Già la), chữ kara có gốc là tiếng Phạn, nghĩa là “đen”. Đây là loại tốt nhất trong trầm hương, có mùi hương tao nhã và chỉ xuất hiện tại Việt Nam.

Có thể thấy, Khánh Hòa là vùng đất có nhiều trầm hương chất lượng, được lấy làm chuẩn mực để đánh giá trầm hương trên thế giới. Chính vì lẽ đó mà vùng đất này đã được người ta ưu ái gọi với cái tên “Khánh Hòa là xứ Trầm Hương”.

Xem thêm:

• 4 bài thuốc quý từ trầm hương
• 5 làng nghề trầm hương nổi danh nhất đất Việt
• Hương đạo Kodo - Nghệ thuật thưởng trầm độc đáo của Nhật Bản

Trầm hương Sinh học TTT - Giá trị mãi với thời gian!